[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Nie od rze­czy bêdzie te¿ wspomnieæ, ¿e czêstopos³ugiwanie siê okreœleniem „kul­tura" z najrozmaitszymi przymiotnikami nie maugruntowania w ¿adnej ogólnej teorii kultury i jest zwyczajnym nadu¿yciems³ownym.Kultura symbolicznaKultura symboliczna obejmuje wartoœci i wzory zachowañ zwi¹zane zzas­pokajaniem potrzeb ludzkich wykraczaj¹cych poza podstawowe potrze­bycz³owieka, których zaspokojenie jest niezbêdne dla prze¿ycia.Jestspe­cyficznie ludzkim œrodkiem zaspokajania w³aœciwych cz³owiekowi takichpotrzeb, jak dawanie wyrazu uczuciom i impulsom twórczym oraz uzys­kiwaniepoczucia ³¹cznoœci z innymi ludŸmi i uczestnictwa we wspólno­cie.Tego rodzajupotrzeby nazywane s¹ ekspresyjno-integracyjnymi.Dziedzina kultury symbolicznej to dziedzina symboli.Symbole czêsto bywaj¹rozumiane szeroko i uto¿samiane ze znakami.Jednak¿e istnieje wiele racji, abymianem symboli okreœlaæ tylko niektóre znaki odznacza­j¹ce siê pewnymiszczególnymi cechami.Znak w najogólniejszym ujêciu to ka¿dy przedmiot czy zjawisko, któ­re ludzieodnosz¹ do czegoœ innego.Znak charakteryzuje stosunek do tego, co oznacza.Jest to stosunek miêdzy znaczonym a znacz¹cym.Taki stosunek zachodzi naprzyk³ad miêdzy czerwonym œwiat³em na skrzy¿o­waniu ulicznym (znacz¹ce), któreoznacza nakaz „zatrzymaj siê" (znaczo­ne).Najpowszechniejszym systemem znakówjest jêzyk.Systemem zna­ków jest te¿ dowolny alfabet, w którym ka¿dy znakgraficzny oznacza b¹dŸ dŸwiêk, jak w fonetycznym alfabecie ³aciñskim, b¹dŸprzedmiot czy pojêcie, jak w alfabecie chiñskim.Znaczna czêœæ znaków pe³ni funkcje instrumentalne.Nie ma w³asnej treœci i ichwartoœæ jest wy³¹cznie wartoœci¹ narzêdzia s³u¿¹cego przeka-88 Czêœæ pierwsza.Prolegomenazywaniu treœci tego, co jest znaczone.Zadanie przekazu spe³niaj¹ tym lepiej,im mniej same narzucaj¹ siê uwadze.Jednak¿e istniej¹ wartoœci o tak wielkiej wadze, ¿e czêœæ przynale¿­nego imrespektu sp³ywa na ich znaki.Znaki te wskutek tego nabieraj¹ samoistnejwartoœci.Te znaki to w³aœnie symbole w wê¿szym czy - jak niektórzy uwa¿aj¹ -w³aœciwym znaczeniu.Antonina K³oskowska pisze o nich: „Cech¹ symbolu ró¿ni¹c¹ go od innych postaciznaku jest [.] to, ¿e sam noœnik znaczenia, przedmiot oznaczaj¹cy, staje siêwyczuwalny i wa¿ny.Znak o instrumentalnych funkcjach tym lepiej spe³nia swojezadanie, im bardziej jest przezroczysty, nie narzucaj¹cy siê uwadze nadawcy iodbiorcy.Symbol natomiast w swym postrzegalnym aspekcie sam staje siêwartoœci¹.Musi byæ traktowany z szacunkiem, jaki nale¿y siê temu, cooznaczane" (K³oskowska 1991a: 30).Doskona³ym przyk³adem tak rozumianego symbolu jest krzy¿ w kul­turzechrzeœcijañskiej.W kulturze katolickiej Polski tak¿e obraz Matki BoskiejCzêstochowskiej, i to nie tylko jego orygina³, ale i kopie.Kopia tego obrazuwêdruje po Polsce, wszêdzie przyjmowana niezwykle uro­czyœcie i z ogromnymnabo¿eñstwem.Innym przyk³adem tak rozumia­nych symboli s¹ symbole narodowe:Orze³ Bia³y, flaga bia³o-czerwona.Obowi¹zuje wobec nich postawa szczególnegoszacunku, a lekcewa¿¹ce zachowanie postrzegane jest jako ich profanacja.Wartoœci, których znaki maj¹ postaæ symboli, maj¹ nie tylko wagê szczególn¹,ale s¹ wartoœciami autotelicznymi, to jest s¹ wa¿ne jako takie, a d¹¿enie doich realizacji jest samoistnym celem, nie zaœ drog¹ do celu znajduj¹cego siêpoza nimi.Dziedzina kultury symbolicznej to œwiat autotelicznych wartoœci, sym­boli izachowañ.W prze³o¿eniu na konkrety spo³eczne jest to œwiat religii, sztuki,zabawy, a po czêœci równie¿ nauki.Wiele badañ naukowych mo­tywowanych jestpotrzeb¹ zaspokojenia ciekawoœci.Twórczoœæ artysty­czna w znacznej mierzewynika z potrzeby samego tworzenia czy te¿ ekspresji emocji.Kiedy modlimy siê,nie chcemy realizowaæ ¿adnego in­nego celu poza sam¹ modlitw¹, która jest dlanas form¹ kontaktu z Bo­giem.S³uchaj¹c muzyki, ogl¹daj¹c obrazy w muzeach iczytaj¹c ksi¹¿ki, nie mamy na celu niczego innego jak s³uchanie, ogl¹danie iczytanie.Jednoczeœnie ka¿da z tych czynnoœci nie jest biernym odbiorem treœci,albowiem ka¿demu z przekazów przypisujemy znaczenie i rozumiemy go „poswojemu".Oczywiœcie, w wielu przypadkach w grê mog¹ wcho­dziæ tak¿e dodatkowecele uboczne (na przyk³ad chêæ zarobienia pieniê­dzy, uzyskania wy¿szej pozycjib¹dŸ dostosowania siê do obowi¹zuj¹­cych wzorów zachowañ), ale w³aœnie jakouboczne, które nie okreœlaj¹ charakteru œwiata religii, nauki, sztuki czyzabawy.Obraz przedstawiaj¹cy pejza¿ nie ma ¿adnego innego celu poza uka­zaniem jegopiêkna.Powieszony na œcianie, dodaje urody pomieszczeniuRozdzia³ III.Kultura 89i nie s³u¿y niczemu poza dostarczaniem prze¿yæ estetycznych.Jest ele­mentemautotelicznej kultury symbolicznej.Jest nim nawet wtedy, kiedy motywem jegonamalowania by³a potrzeba pieniêdzy, a zawieszenia na œcianie - chêæpodniesienia presti¿u w³aœciciela [ Pobierz caÅ‚ość w formacie PDF ]