[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Skoro zamêt usta³ i piêæ dni od tego czasu up³ynê³o, nara-dzali siê nad wszystkimi sprawami pañstwa ci, którzy podnie-œli bunt przeciw magom, przy czym wyg³oszono mowy, nie-wiarogodne wprawdzie * dla niektórych Hellenów, mimo tojednak zosta³y one wyg³oszone.Otanes zaleca³ rz¹dy pañstwapowierzyæ ogó³owi Persów i tak powiedzia³: — Zdaje mi siê,¿e nie powinien nadal jeden z nas byæ monarch¹; nie jestto bowiem ani przyjemne, ani dobre.Widzieliœcie przecie¿,jak daleko posunê³a siê buta Kambizesa, zaznaliœcie te¿ butymaga.Jak¿e¿ mog³oby jedynow³adztwo byæ dobr¹ instytucj¹,skoro mu wolno bez odpowiedzialnoœci czyniæ co zechce?Wszak nawet najlepszego ze wszystkich ludzi, jeœli osi¹gnietakie panowanie, odwiod³oby ono od zwyczajnego mu sposobumyœlenia.Albowiem rodzi siê w nim buta z powodu posiada-nych dóbr, a zawiœæ jest z natury cz³owiekowi wszczepiona.Kto ma obie wady, ten ma w sobie wszelak¹ przewrotnoœæ;bo pope³nia wiele zbrodni, albo but¹ przesycony, albo zawiœci¹.Co prawda, m¹¿, który panuje, powinien by byæ wolny od za-wiœci, poniewa¿ wszystkie dobra posiada.Tymczasem coœ wrêczprzeciwnego wykazuje on w stosunku do wspó³ziomków; za-zdroœci bowiem najlepszym, ¿e jeszcze istniej¹ i ¿yj¹, radujesiê najgorszymi wœród obywateli i naj³atwiej wierzy oszczer-stwom.Nie ma ¿adnej istoty bardziej niekonsekwentnej: jeœligo umiarkowanie wielbisz, jest oburzony, ¿e siê go specjalnienie czci; a jeœli go kto bardzo czci, obra¿a siê nañ jako na po-chlebcê.A co najwa¿niejsze, o tym teraz powiem: naruszaojczyste prawa, gwa³ci kobiety i zabija ludzi bez s¹du.Ludo-w³adztwo zaœ ma, naprzód, najpiêkniejsz¹ ze wszystkich na-zwê, tj.równoœæ wobec prawa; po wtóre, nie czyni nic takie-go jak jedynow³adca.Losowaniem rozdziela urzêdy, jego w³a-dza jest odpowiedzialna, ze wszystkimi postanowieniami od-nosi siê do zgromadzenia ludu.G³osujê wiêc, abyœmy zanie-chali jedynow³adztwa i w³adzê ludu wywy¿szyli: bo na ludziewszystko polega.— Tak¹ to opiniê przedstawi³ Otanes.Lecz Megabyzos radzi³, ¿eby pañstwo powierzyæ rz¹domnielicznych, i tak przemówi³: — Co Otanes dla usuniêcia je-dynow³adztwa przytoczy³, to mog³oby te¿ uchodziæ za mojezdanie; co jednak tego dotyczy, ¿e kaza³ przenieœæ w³adzê nat³um, nie utrafi³ on w myœl najlepsz¹; nie ma bowiem nic bar-dziej nierozumnego i butnego nad bezmyœln¹ rzeszê.¯eby zaœludzie, którzy uszli przed but¹ tyrana, mieli paœæ ofiar¹ butynieposkromionego ludu, tego ju¿ stanowczo znieœæ nie mo¿na.Wszak jeœli tyran coœ czyni, czyni to ze œwiadomoœci¹, a ludnawet œwiadomoœci nie ma; bo jak¿e¿ móg³by j¹ mieæ, skoronic dobrego ani siê nie nauczy³, ani sam z siebie nie pozna³?Zbywa wiêc pospiesznie sprawy pañstwowe, rzucaj¹c siê nanie bez rozwagi, podobny do rw¹cej rzeki górskiej.Niech za-tem ci, którzy Ÿle ¿ycz¹ Persom, pos³uguj¹ siê demokracj¹;my zaœ wybierzmy zespó³ najlepszych mê¿Ã³w i im oddajmyw³adzê; bo w ich liczbie i my siê znajdziemy, a oczywist¹ jestrzecz¹, ¿e najlepsi ludzie powezm¹ najlepsze postanowie-nia.— Tak¹ myœl rozwin¹³ Megabyzos.Jako trzeci przedstawi³ swe zdanie Dariusz, tak mówi¹c: —Mnie siê wydaje, ¿e Megabyzos w tym, co w zwi¹zku z rz¹-dem mas powiedzia³, mia³ racjê, lecz nie mia³ jej w tym, codotyczy oligarchii.Albowiem z trzech form ustroju pañstwa,jakie przed sob¹ mamy, i to ka¿d¹ z nich, przypuœæmy, w naj-lepszej jej formie, a wiêc najlepsz¹ demokracjê, tak¹¿ sam¹oligarchiê i monarchiê — nale¿y siê ostatniej, moim zdaniem,bezsprzecznie pierwszeñstwo.Wszak nic nie mog³oby okazaæsiê lepsze ni¿ panowanie jednego, i to najlepszego mê¿a: po-s³uguj¹c siê bowiem w³aœciwymi mu zasadami, bêdzie on nie-nagannie rz¹dzi³ ludem, a postanowienia przeciw wrogom wte-dy naj³atwiej bêd¹ utrzymane w tajemnicy.Przy oligarchiizaœ wœród wielu, którzy chc¹ zaznaczyæ swe zas³ugi dla dobraogó³u, zwyk³y powstawaæ gwa³towne osobiste zatargi; skorobowiem ka¿dy sam chce byæ pierwszym i pragnie, by jego zda-nie zwyciê¿y³o, dochodzi miêdzy nimi do wielkich nieprzyjaŸni,z których rodz¹ siê spory, ze sporów mordy, a mordy zwyczaj-nie koñcz¹ siê jedynow³adztwem.Pokazuje siê st¹d, ¿e onojest najlepsze [ Pobierz caÅ‚ość w formacie PDF ]