[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Wymierna wartoœæ naszych idei ma dotyczyæ tego, doczego nasze idee mog¹ byæ464 Filozofia wspó³czesnazastosowane.W odniesieniu do ka¿dnej teorii mo¿emy zapytaæ, co by siêzmieni³o, gdybyœmy w ni¹ uwierzyli, oraz jakie konsekwencje mia³oby to dlanaszej dzia³alnoœci, jeœli postêpo­walibyœmy zgodnie z t¹ teori¹.Jeœli jakaœteoria nie ma takiej wartoœci, oznacza to, ¿e nie czyni najdrobniejszejró¿nicy, czy j¹ uznamy za fa³szyw¹ czy prawdziw¹ oraz ¿e nie mo¿e od­dzia³aæ nanasze czyny.Teorie jako narzêdziaWedle Jamesa myœlimy jedynie po to, by rozwi¹zywaæ nasze problemy, a wiêc naszeteorie s¹ narzêdziami, których u¿ywa­my, aby rozwi¹zaæ problemy naszegodoœwiadczenia, a zatem powinny byæ oceniane w kategoriach sukcesu w wype³nianiutego zadania.Jeœli ktoœ spaceruje w lesie i gubi drogê, to wedle pogl¹dupragmatyków jeden ze sposobów poradzenia sobie z t¹ sytuacj¹ prowadzi poprzezdzia³alnoœæ teoretyczn¹.Uwzglêd­niaj¹c takie dane, jak po³o¿enie s³oñca,kierunek, w którym siê zmierza³o, oraz sw¹ znajomoœæ terenu, ten ktoœ mo¿estworzyæ koncepcjê wybawienia siê z przykrego po³o¿enia.Wartoœæ wymierna tejkoncepcji mo¿e byæ oceniana w kategoriach tego, co by siê sta³o, gdyby okaza³asiê prawdziwa lub fa³szywa.Teoria zostanie os¹dzona zgodnie z tym, czy s³u¿yjako udany sposób radzenia sobie z danym problemem.W przeciwieñstwie do przypadków, w których teorie maj¹ ewidentnie przewidywalnekonsekwencje dla doœwiadczenia, wiele klasycznych teorii filozoficznych maniewiele b¹dŸ nawet nie ma wcale wartoœci wymiernej.Co by siê sta³o, gdybyuwierzono, ¿e wszechœwiat jest jedynie jednym wielkim umys­³em, albo gdybyuznaæ tak¹ teoriê za fa³szyw¹? Bezpoœrednie problemy, które przed cz³owiekiemstoj¹, pozosta³yby dok³ad­nie takie same; nie otrzyma³by on ¿adnych wskazówek,jak siê z nimi uporaæ.W najlepszym razie pogl¹d metafizyczny w ro­dzaju wy¿ejwymienionego móg³by kogoœ uczyniæ szczêœliwym lub te¿ zasmuciæ, ale poza tymnie mia³by wymiernej wartoœci.Nie istniej¹ ¿adne przewidywalne konsekwencjepozwalaj¹cePragmatyzm 465na ocenê zalet takiej metafizycznej teorii dotycz¹cej natury wszechœwiata.Z twierdzenia, ¿e funkcj¹ teorii jest radziæ sobie z doœwiad­czeniem,pragmatyœci wyprowadzili wniosek, ¿e teoria jest praw­dziwa, jeœli jestskuteczna.Gdy spytamy, co to znaczy, ¿e dana teoria lub pogl¹d s¹ prawdziwe,pragmatyœci odpowiedz¹, ¿e zosta³o sprawdzone, i¿ skutecznie radzi sobie ona zdoœwiad­czeniem.I odwrotnie — fa³szywoœæ jakichœ idei jest okreœlona przezpokazanie, ¿e nie udaje siê próba ich weryfikacji albo ¿e w doœwiadczeniu siênie “sprawdzaj¹".Pragmatyzm a naukaTo kryterium oceny prawdziwoœci teorii, twierdz¹ pragmatyœci, jest w istocietym, które stosuje nauka.Kiedy naukowiec sprawdza jak¹œ teoriê, projektujeeksperyment testuj¹cy, czy ta teoria sprawdza siê w okreœlonych warunkach.Itak np.w spra­wdzaniu szczepionki przeciw chorobie Heinego-Medina za­stosowanametoda polega³a na sprawdzeniu, czy szczepionka dzia³a jako prewencja przeciwkotej chorobie.Sukces eks­perymentu by³ podstaw¹ do stwierdzenia, ¿e teoria tajest prawdziwa.Pragmatyzm a filozofia tradycyjnaPragmatyœci w rodzaju W.Jamesa przeciwstawiali siê tradycyj­nemu pogl¹dowifilozoficznemu, wedle którego prawda idei jest w³asnoœci¹ niezale¿n¹ odludzkiego doœwiadczenia.Filozo­fowie tacy jak Platon utrzymywali, ¿e danateoria mo¿e byæ prawdziwa absolutnie, niezale¿nie od tego, czy ktoœ j¹ zna czynie.Pragmatyœci uznali, w opozycji do takiej teorii prawdy, ¿e jedynympowodem, dla którego ludzie jeden pogl¹d nazywaj¹ prawdziwym, drugi zaœfa³szywym, jest to, ¿e jeden siê w ludz­kim doœwiadczeniu potwierdza, a druginie, nie zaœ, ¿e od­powiada lub nie odpowiada jakimœ absolutnym standardom466 Filozofia wspó³czesnaniezale¿nym od ca³ego ludzkiego doœwiadczenia.Jedyn¹ nasz¹ podstaw¹ doos¹dzenia rzekomych absolutnych prawd Plato­na, Kartezjusza czy innych wielkichfilozofów racjonalistów jest ocena relacji ich pogl¹dów do efektów w konkretnym¿yciu.James utrzymywa³, ¿e jedyn¹ racj¹, która kieruje naszym uznaniem czegoœza prawdziwe, jest to, ¿e siê to sprawdza.Wszelkie twierdzenia o niezale¿nej,obiektywnej, absolutnej istocie prawdy s¹ z perspektywy naszego doœwiadczenia ios¹du pozbawione znaczenia.Prawda pragmatycznaJedn¹ z konsekwencji pragmatycznej teorii prawdy jest tedy to, ¿e prawda jestczymœ, co przytrafia siê jakiejœ idei, a nie sta³¹ w³asnoœci¹ idei, któr¹staramy siê ods³oniæ.Zanim nie wyjdzie na jaw, czy jakaœ idea, teoria,przekonanie siê sprawdza, nie jest ono ani prawdziwe, ani fa³szywe.Dziêkisprawdzaniu tego pogl¹du w kategoriach jego nastêpstw oraz jego spójnoœci zinnymi przekonaniami, dana idea staje siê prawdziwa lub fa³szywa albo bardziejczy mniej prawdziwa.A zatem przed odkryciem Ameryki zdanie “Istnieje olbrzymikontynent umiej­scowiony miêdzy Europ¹ a Azj¹" nie by³o ani prawdziwe, anifa³szywe.Jednak w wyniku odkryæ Kolumba teoria ta sta³a siê prawdziwa.Kiedyten pogl¹d sta³ siê prawdziwy, jego za­przeczenie sta³o siê fa³szem.Wraz z czasem ró¿ne idee rozwijaj¹ siê rozmaicie.Gdy u¿ywa siê ich w relacjido problemów i trudnoœci staj¹cych przed ludzkoœci¹ jako œrodka zaradzenia im,idee te staj¹ siê prawdziwe o tyle, o ile s¹ skuteczne, a fa³szywe, o ile nies¹ skuteczne.Przeto jakaœ idea mo¿e siê sprawdzaæ przez jakiœ czas, przez costaje siê prawdziwa.PóŸniej zaœ mo¿e przestaæ dostarczaæ satysfakcjonuj¹cychrezultatów, albo przestaæ byæ potwierdzana przez doœwiadczenie, i staje siêfa³szywa.Wiele obecnie odrzuconych pogl¹dów ma za sob¹ tak¹ karierê [ Pobierz caÅ‚ość w formacie PDF ]