[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.W Rosji po klêscedekabrystów zaczê³y siê w 1825 bezwzglêdne rz¹dy Miko³aja I.Restauracjamonarchii we Francji zakoñczy³a siew 1830 rewolucj¹ lipcow¹.W tym samym rokunast¹pi³o oddzielenie Belgii, wolnoœæ Grecji, powstanie polskie, prawie ju¿ostateczne ustabilizowanie tych stosunków politycznych, które mia³y trwaæ wEuropie przez wiek XIX.A ju¿ przedtem, w 1823, powsta³a doktryna Monroego,domagaj¹ca siê izolacji Ameryki.Sztuka w okresie tym by³a klasyczna: w architekturze to okres empire'u, stylucesarstwa.Klasycyzm panowa³ równie¿ w malarstwie i rzeŸbie: najs³ynniejszymiartystami byli David, Canova, Thorwaldsen.Ale pojawi³y siê ju¿ pierwszeoznaki, ¿e przychodzi czas sztuki zupe³nie innej: w 1819 Gericault wystawi³romantyczn¹ i malownicz¹ Tratwê Meduzy, a w 1822 Delacroix - Barkê Dantego.- Wmuzyce by³a to era Beethovena (Fidelio, 1805; IX symfonia, 1824), ale tak¿epieœni Schuberta i romantycznych oper Webera (Wolny strzelec, 1821).Wliteraturze na czas ten przypada olimpijska staroœæ Goethego (Faust, 1808), aleprzede wszystkim rozkwit romantyzmu, najwiêksze powodzenie Byrona (Manfred,1817) i Walter Scotta (Waverley, 1814), czasy Shelleya, Keatsa i Coleridge'a,który jednoczeœnie by³ romantycznym poet¹ i filozofem.W 1822 MickiewiczBalladami i romansami zapocz¹tkowa³ romantyzm polski, a Wiktor HugoCrontwellem w 1827 - francuski.W 1827 og³osi³ Heine Buch der Lieder.- Znacznaczêœæ wielkich ludzi tego okresu nie prze¿y³a go, zmar³a przed jego koñcem: wr.1805 umar³ ju¿ F.Schiller, w 1821 - Shelley i Keats, w 1824 - Byron iGericault, w 1827 - Beethoven, w 1828 - Goya i Schubert, w 1829 - F.Schlegel,a w 1832 - Goethe i Walter Scott.Wa¿ne postêpy techniczne, zw³aszcza w zakresie komunikacji, przypadaj¹ na tenokres: w 1807 - pierwszy statek parowy zbudowany przez Fultona, w 1818 -pierwszy transportowiec transoceaniczny; w 1814 - pierwsza lokomotywa obmyœlonaprzez Stephensona, w 1825 - pierwsza kolej ¿elazna; w 1809 - pierwsza próbaaparatu telegraficznego przez Austriaka Sommeringa, w 1819 - jego ulepszenieprzez Duñczyka Oersteda.Tak samo liczne by³y odkrycia i pomys³y naukowe: 1800 - stos volty, 1801 -Gaussa Disguisitiones arithmeticae, 1807 - Daltona prawo stosunkówwielokrotnych w chemii, 1809 - Lamarcka Philosophie zoologi¹ue i teoriaprzemiany gatunków, 1810 - Farbenlehre Goethego, 1811 -teoria swoistej energiizmys³Ã³w, sformu³owana przez Sir Ch.Bella (od 1828 rozpowszechniona przez J.Mullera), 1812 - Cuviera teoria kataklizmów, 1812 i 1814 - rozprawy Laplace'a orachunku prawdopodobieñstwa, 1820 - elektromagnetyzm Oersteda, 1827 - prawaprzewodzenia pr¹du elektrycznego ustalone przez Ohma.Okreœleñ obejmuje czasy ju¿ nam bliskie: w nim (l 819) urodzi³a siê królowaWiktoria, która panowa³a jeszcze w XX w., i politycy, których akcja siêga³atego stulecia, jak lord Beaconsfield (1804), Gladstone (1809), Bismarck(1815);w nim jeszcze przyszed³ na œwiat Dostojewski (1821), To³stoj (1828), Ibsen(1828), Ryszard Wagner (1813).PERSPEKTYWA NA DALSZY ROZWÓJ FILOZOFIIOkres wielkich systemów by³ intensywny, ale krótki.Po roku 1830, po œmierciHegla mo¿na go uwa¿aæ za skoñczony.¯y³ jeszcze Schelling i Schopenhauer iwszyscy znakomitsi mesjaniœci polscy, ale rozwój idealistycznej metafizyki siêzatrzyma³, nie pojawia³y siê w niej nowe pomys³y, a w spo³eczeñstwie wytworzy³asiê niechêæ i nieufnoœæ do speku­lacji filozoficznej, do metafizyki, doidealizmu.Powtórzy³o siê to samo, co mia³o miejsce na prze³omie XVII i XVIIIwieku, filozofia zmieni³a swój kierunek i charakter w ten sam sposób, cowówczas: z maksymalistycznej sta³a siê minimalistyczna, ograniczy³a swe zadaniai ambicje, z odwa¿nej sta³a siê ostro¿na.Skoñczy³ siê okres systemów, zacz¹³znów okres oœwiecenia i krytyki.Nowa era jakby wróci³a do osiemnastowiecznegostylu filozofowania.Jednak¿e niezupe³nie: bo dla niej zadania teoretyczne by³ynajwa¿­niejsze, tak jak dla XVIII wieku praktyczne; by³a wiêcej okresemkrytyki, a wiek XVIII wiêcej okresem oœwiecenia.Nowe jej teorie wprawdziezaczê³y od tego, ¿e chcia³y - jak filozofia XVIII wieku - przede wszystkimpoprawiæ, ulepszyæ œwiat i ¿ycie, ale z biegiem lat wiêkszoœæ ich corazbardziej ogranicza³a siê do tego, by poprawiaæ i ulepszaæ tylko - naukê.Oczywiœcie po roku 1830 nie zabrak³o z dnia na dzieñ filozofów-maksymalistów.Ale byli w mniejszoœci, a w ka¿dym razie nie byli ju¿ reprezentatywnymi,pierwszoplano­wymi postaciami myœli, wyrazicielami postêpu.Na miejsceniemieckiego idealizmu g³Ã³w­nym nurtem sta³ siê teraz francuski pozytywizm iangielski empiryzm, w radykalnych ko³ach spo³ecznych, na razie nielicznych -marksizm, nieco póŸniej - ewolucjonizm i krytycyzm.Stosunki siê odwróci³y:nastêpcy radyka³Ã³w filozoficznych byli teraz w wiêk­szoœci, która stale ros³a,a metafizyczni hegliœci stali siê zanikaj¹c¹ stopniowo mniejszoœci¹.Ju¿ nieHegel, lecz Comte i Mili byli najpopularniejszymi nazwiskami.Cech¹ nowego okresu by³ przede wszystkim empiryzm, przekonanie, ¿e do wiedzydochodzi siê jedynie przez doœwiadczenie i ¿e wiedzê stanowi¹ jedynie fakty iwnioski, jakie z nich mo¿na wyci¹gn¹æ.Empiryzm poci¹ga³ za sob¹ indukcjonizm wmetodologii, sensualizm i asocjacjonizm w psychologii: tylko takie najprostszeteorie psycho­logiczne, obywaj¹ce siê bez wrodzonych, bez intuicyjnych, bezsyntetycznych zdolnoœci umys³u, odpowiada³y minimalistycznej postawie umys³Ã³w.W metafizyce zaœ empiryzm sk³ania³ do agnostycyzmu, do wyrzeczenia siêposzukiwañ absolutu i ograniczenia badañ do zjawisk; a wiêc do wyrzeczenia-siêmetafizyki.Typowe dla epoki by³o has³o ignorabimus, wypowiedziane w 1872 rokuprzez znanego przyrodnika, du Bois-Reymonda.Inn¹ cech¹ nowego, minimalistycznego okresu by³a d¹¿noœæ do upraszczaniazjawisk i redukowania ich do postaci najprostszych [ Pobierz caÅ‚ość w formacie PDF ]