[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Równoczeœ­nie z bojaŸni¹ wyrasta podziw dla piêkna i m¹droœci Boga,który prowadzi do misterium fascinosum, uczucia poci¹gaj¹cego, wreszcie rozwijasiê etap najwy¿szy prze¿ycia mi³oœci i poddania siê woli Bo¿ej, czyli misteriumaugustum jako poczucia wznios³oœci i uwielbienia69.Problem teologiczny boskoœci (divinum) w warstwie czysto duchowej mo¿e byæœwiatopogl¹dowo ró¿nie rozwi¹zany, ale odpowiedzialnie z ca³ym przekonaniemprze¿yty prawid³owo teistycznie lub zdefor­mowany ateistycznie, jednak¿e zawszeproces deifikacji idei naczelnej poci¹ga za sob¹ te same ludzkie postawy czci,uwielbienia analogiczne do religijnej modlitwy jako g³êbszego prze¿yciaœwiatopogl¹dowego.Modlitwa chrzeœcijañska, bêd¹c rozmow¹ z Bogiem, przybieraró¿ne formy: ustnej, myœlnej czy czynnej modlitwy, tak indywidualnej, jak iliturgicznej, czy publicznej i spo³ecznej, a w treœci swojej mo¿e byæ modlitw¹pokutn¹, b³agaln¹, dziêkczynn¹ czy pochwaln¹.Przy tym prawo modlitwy (iusorandi) ma tak wielkie znaczenie, ¿e przyczynia siê do rozwoju prawddogmatycznych i wyprzedza prawo wierzenia (ius credendi).Tak wiêc modlitwatworzy rozwojow¹ formê ¿yciow¹ w war­stwie czysto duchowej, podobnie jak wwarstwach wczeœniejszych zabawa, dociekanie, praca i twórczoœæ, przez którewychowanek musi przejœæ, by rozwijaæ pe³niê swego cz³owieczeñstwa.3.Struktury rozwojowe cz³owiekaTeoria warstwicowa wychowania zajmuje siê nie tylko procesem iloœciowegorozwoju poszczególnych warstw, ale tak¿e zwraca uwagê na proces jakoœciowegodojrzewania ka¿dego pod³o¿a, które wi¹¿e siê68 M.Scheler, Von Ewigen im Menschen, Leipzig 1923, s.198.69 R.Otto, Das Heilige, Gotha 192513,(t³.poi.), Œwiêtoœæ, Warszawa 1968.z celowoœci¹ rozwojow¹ danej warstwy.Obecnie przyjrzyjmy siê dojrzewaniucz³owieka od strony wytworów, w których siê ono wyra¿a.Jak ju¿ wiemy, procesjakoœciowy rozwoju polega na integracji, czyli ca³kowaniu siê rozwiniêtychiloœciowo czêœci sk³adowych pod³o¿a (patrz cz.III rozdz.II p.1).Najsilniejsze z nich zaczynaj¹ podporz¹dkowywaæ sobie s³absze sk³adniki i w tensposób kszta³tuje siê nowy uk³ad, który nazywamy struktur¹ rozwojow¹.Tak np.wwarstwie psychologicznej u jednego wychowanka mo¿e braæ górê inteligencja, uinnego wola lub uczucie, które organizuj¹c uk³ad mog¹ nadawaæ mu kierunekintelek-tualizmu w pierwszym wypadku, woluntaryzmu w drugim lubsen­tymentalizmu w trzecim.Ka¿da warstwa dojrzewaj¹c wytwarza w³as­n¹strukturê rozwojow¹, do której kolejno nale¿¹: temperament, indywidualnoœæ,charakter, osobowoœæ oraz struktura œwiatopogl¹do­wa70.Poniewa¿ ka¿dastruktura tworzy uk³ad rozwiniêtych ju¿ sk³ad­ników pod³o¿a, czyli organizujefunkcje danej warstwy, dlatego te¿ struktury s¹ dynamiczne i reguluj¹dzia³anie, zachowanie siê i po­stêpowanie jednostki.Rozwój zaœ coraz wy¿szychstruktur integruje, w³¹cza w ca³oœæ dzia³anie struktur wczeœniejszych, naskutek czego postêpowanie cz³owieka w sposób naturalny doskonali siê iszlachet­nieje, staje siê coraz bardziej ludzkie.Doskonalenie struktur rozwojowych polega na tym, ¿e w ka¿dej z nich coœ natrwa³e pozostaje ze struktur ni¿szych (tak np.w³asnego temperamentu iindywidualnoœci nie mo¿emy siê nigdy pozbyæ), a coœ przybywa ze strukturywy¿szej.Przybywa tu z ka¿d¹ wy¿sz¹ struktur¹ wiêkszy udzia³ duchowoœciludzkiej, do³¹czaj¹ siê stopniowo cechy osobowoœciowe, wœród którycharystotelesowski logos, czynnik rozu­mowy i poznawczy prowadzi do m¹droœci,buduj¹c na pojêciach konkretnych ogólniejsze, a na zmys³owych formach poznaniewy¿sze, oparte o operacje formalne, odwracalne i logiczne.Na skutek tegoostatecznie poziom kultury i moralnoœci narodów zale¿y od „poziomu umys³Ã³w"cz³onków spo³eczeñstwa, czyli od poziomu wykszta³cenia ogólnego.Jednak¿e i wtej dziedzinie wkracza „losowoœæ" rozwoju co­raz szerszej i g³êbszej wiedzyludzkiej, w której obok strony matematy­cznej, przyrodniczej i technicznejrównolegle powinna siê rozwijaæ tak­¿e strona humanistyczna, filozoficzna iteologiczna wiedzy.Dopiero ta harmonijna rozbudowa ca³ej wiedzy ludzkiejwarunkuje wzrost ¿yciamoralnego i spo³ecznego, okreœlanego jako ¿ycie duchowe ludzkoœci.Od stronyrozwoju wychowawczego cz³owieka konieczny jest rozwój wszystkich struktur icech osobowoœciowych pe³nej duchowoœci ludz­kiej.Nie wolno wiêc zastêpowaælogosu tj.rozumnoœci wy¿sz¹ ducho­woœci¹, gdy¿ wówczas akcent przesuwa siê zesfery intelektualnej na uczuciow¹ i wolicjonaln¹, jak to robiemocjonalno-woluntarystyczna pedagogika „nowego wychowania".I odwrotnie nienale¿y zadowa­laæ siê rozwijaniem wy³¹cznie logosu, jako „inteligentnejduchowoœ­ci", z wykluczeniem jej wy¿szych, œwiatopogl¹dowych i kulturowychelementów, jak to czyni³a „szko³a stara" XIX wieku lub tenden­cjeepigonistyczne.St¹d teoria warstwicowa k³adzie nacisk w progre­sjiwychowawczej na pe³ny rozwój struktur pocz¹wszy od tempera­mentu iindywidualnoœci, a na charakterze, osobowoœci i strukturze œwiatopogl¹dowejkoñcz¹c.To znaczenie moralne struktur rozwojo­wych w postêpowaniu i ¿yciucz³owieka uzasadnia potrzebê ich bli¿szego poznania naukowego w pedagogice, doczego kolejno przej­dziemy.a) Najwczeœniej, bo ju¿ w g³êbokiej staro¿ytnoœci, poznan¹ struktur¹ rozwojow¹cz³owieka by³ temperament.Sam termin, pochodz¹cy od ³aciñskiego wyrazutemperare, znacz¹cego mieszaæ coœ ze sob¹, wi¹za³ siê z teori¹ staro¿ytnychlekarzy, Greka Hipokratesa (V w.przed Chr.), ojca medycyny i RzymianinaGalenusa (II w.po Chr.) o wilgotnoœciach (humores) w ciele ludzkimpomieszanych ze sob¹, ale z przewag¹ b¹dŸ to gor¹cej krwi (³ac.sanguis),zimnej ¿Ã³³ci (gr.chole), czarnej ¿Ã³³ci (gr.melajna chole) lub flegmy, œluzu(gr.phlegma).St¹d pochodzi klasyczny podzia³ temperamentów na sangwiników(¿ywe, zmienne reakcje, s³omiany ogieñ), choleryków (wybuchy silnych uczuæ),melancholików (³agodne usposobienie i powolnoœæ), flegmatyków (obojêtnoœæuczucio­wa i nieruchawoœæ).Psycholog W.Wundt w XIX wieku sprowadzi³ podstawêpodzia³u temperamentów do czterech kombinacji, na które sk³adaj¹ si¹: a) sposóbreagowania (reakcja szybka lub powolna) oraz b) si³a i czas trwania reakcji(d³ugo- lub krótkotrwa³a).Wspó³czeœnie medycyna wi¹¿e temperament z postaw¹ uczuciow¹ i tempempsychicznym jednostki71, wyra¿aj¹cym energiê ¿yciow¹ lub ¿ywotnoœæ organizmu [ Pobierz caÅ‚ość w formacie PDF ]