[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Elementyanalogiczne do struktury prawdziwej œwiêtoœci znajduj¹ siê w ideologicznej„œwiêtoœci" ka¿dego systemu wychowawczego.Tak wiêc Tomaszowa ekstaza w górê(por.cz.III rozdz.II p.1) w rozwoju cz³owieka znajduje swe spe³nienie wmi³osnym ³¹czeniu siê z Bogiem Przedwiecznym, gdy analogicznie ekstaza w dó³dochodzi w procesie wykolejenia wy­chowawczego do ca³kowitego odwrócenia siê odBoga Prawdziwego i do Jego zaprzeczenia, ale nie pozbywa siê ekstatycznegozachwytu ku temu, co nie jest najwy¿szym dobrem, lecz tylko rzecz¹ czy ide¹deifikowan¹.Koñcz¹c przegl¹d zagadnieñ zwi¹zanych z wychowaniem jakonaturalnym wzrostem i rozwojem si³y biosu w ujêciu teorii warstwicowej nale¿ypamiêtaæ, ¿e rozwój struktur w biosie nie jest czymœ autonomicz­nym, leczkszta³tuje siê przez wzrost duchowoœci przy pomocy dynami-zmów zewnêtrznychprocesu rozwojowego, kieruj¹cych i modyfikuj¹­cych rozwój biosu.St¹dnajsilniej zaznacza siê si³a biosu we wrodzonej strukturze temperamentu oraz wna pó³ wrodzonej, ze wzglêdu na inteligencjê lub usposobienie, strukturzeindywidualnoœci.Natomiastdzia³anie spo³eczne etosu najbardziej odbija siê na strukturze moralnejcharakteru oraz czêœciowo osobowoœci twórczej ze wzglêdu na kulturê masow¹danego spo³eczeñstwa lub struktury œrodowisk grupowych.Wreszcie najpe³niejdochodzi do g³osu natura duchowa cz³owieka w strukturze œwiatopogl¹dowej idalszej œwiêtoœci, b¹dŸ ideologicznym nastawieniu i orientacji ¿yciowej,jednak¿e zawsze przy pomocy psy-chagogicznej wychowawców jako dzie³o przedewszystkim agosu, który wczeœniej ju¿ wspó³pracuje z etosem nad charakteremmoralnym i typem osobowoœci.Dlatego te¿ rozwój cz³owieka nale¿y rozpatrzyæ nietylko od strony moralnej i samorzutnej biosu, ale tak¿e od strony dzia³aniaœrodowiskowego etosu oraz dzia³ania psychagogicznego agosu na duchowoœæwychowanka.Obecnie z kolei zwrócimy uwagê na sytuacje ¿ycia spo³ecznego,kszta³tuj¹ce siê w etosie, przez które roz­wój biosu przechodzi, by nastêpnieprzejœæ do okreœlenia pomocy wy­chowawczej, udzielanej w agosie przezwychowawców ró¿nego ro­dzaju.Rozdzia³ IVWYCHOWANIE JAKO WP£YW SYTUACJI SPO£ECZNYCH ETOSU1.Znaczenie œrodowiska w wychowaniuDotychczas poznawaliœmy wychowanie jako naturalny proces wzro­stu, dotycz¹cegog³Ã³wnie rozwoju podstawowej si³y pêdu ¿yciowego, nazywanej biosem.Teoriawarstwicowa podkreœla³a nie tylko udzia³ w biosie czynników wewnêtrznych,zale¿nie od fazy rozwojowej, w postaci potrzeb biologicznych, psychicznych,spo³ecznych, kulturalnych i duchowych, ale tak¿e zwraca³a uwagê na wychowawczezaspakajanie wszelkich zapotrzebowañ wychowanka przy pomocy odpowiednichœrodków jako sprzê¿onych z pod³o¿em czynników zewnêtrznych, pochodz¹cych zeœrodowiska.Obecnie trzeba bli¿ej zaj¹æ siê rozpo­znawaniem czynnikówzewnêtrznych dzia³aj¹cych w wychowaniu, choæby dlatego, ¿e tworz¹ one arsena³œrodków wychowawczych, s³u¿¹cych do rozwijania biosu wychowanka, u¿ywanych nietylko œwiadomie i celowo przez wychowawców, ale tak¿e dzia³aj¹cych wnurcie ¿ycia spo³ecznego, które jako odrêbna si³a etosu stara siê mo­dyfikowaæpêd ¿yciowy jednostki rozwijaj¹cej siê wed³ug swojego kierunku, d¹¿¹c doprzystosowania wychowanka w ¿yciu grupowym (por.cz.III rozdz.I p.3b).Poznawaniem czynników œrodowiskowych i zu¿ytkowaniem ich praktycznie wwychowaniu zajmuje siê specjalny dzia³ pedagogiki o-pisowej zwany pedagogik¹mesologiczn¹86 (gr.meson - œrodek; me-seuo - jestem po œrodku).Przedmiotemmesologii lub ekologii jako nauk o œrodowisku jest samo otoczenie (milieu)¿yciowe i jego wp³yw na cechy organizmów w biologii, a na zachowanie siê ireakcje jed­nostek w psychologii lub grup w socjologii oraz wp³ywy na rozwójwychowawczy w pedagogice.W zwi¹zku z tym pojêcie œrodowiska nie jest w naukachjednoznaczne.Przede wszystkim wyró¿niamy œrodowisko obiektywne, na któresk³ada siê otoczenie jako zespó³ warunków, rzeczy i osób, stanowi¹cychwprawdzie sta³e t³o ¿yciowe wychowanka, ale nie zawsze wywieraj¹cych wp³yw najego rozwój87.Jedynie niektóre elementy otoczenia dzia³aj¹ dynamicznie na dan¹jednostkê i wywo³uj¹ zmiany w wychowaniu i te tylko tworz¹ œrodo­wisko ¿yciowejako czêœæ ogólnej biosfery ludzkiej.Nastêpnie nie wszystkie wp³ywy, jakimpodlega wychowanek, bêd¹ dla dalszego rozwoju jednostki wychowawczo dobre izdrowe, w œrodowisku ¿ycio­wym bowiem dzia³aj¹ tak¿e czynniki szkodliwe, jaknp.alkohol, pornografia, ¿ycie uliczne, z³e przyk³ady.Dlatego te¿ wœrodowisku ¿yciowym trzeba odró¿niæ: 1° - œrodowisko wychowawcze jakoca³o­kszta³t rzeczywistych wp³ywów na jednostkê, g³Ã³wnie jednak dzia³a­j¹cych wsposób nieœwiadomy i niezamierzony, jak np.w rodzinie wiejskiej88, wp³ywówsta³ych i zmiennych tak szkodliwych w roz­woju wychowanka, jak te¿ wywo³uj¹cychkorzystne zmiany zgodnie z dobrem rozwojowym oraz 2° - œrodowisko pedagogiczne,które œwiadomie i celowo, jak np.szko³a, stara siê usuwaæ wp³ywy ujem­ne, apotêgowaæ dodatnie, kieruj¹c rozwojem wychowanka ku war­toœciowym wzorom i dowznios³ego, szlachetnego idea³u czlowie-86 Ks.R.Zaniewski, Les theories des milieux et pedagogie mesologi¹ue, Paris1952.87 R.Wroczyñski, O pojmowaniu œrodowiska i jego konsekwencje dla wychowa­nia, „Kwartalnik Pedagogiczny" 1960 nr 4 s.33-36.88 Z.Mys³akowski, Rodzina wiejska jako œrodowisko wychowawcze, Warsza­wa 1931.ka89.Odró¿nienie œrodowiska wychowawczego od pedagogicznego, mimo potocznegotraktowania tych uar^y jako synonimów, jest bardzo wa¿ne, gdy¿ pierwsze stanowimieszaninê dobrych i z³ych wp³ywów jako wytwór spo³ecznego ¿ycia etosu, drugiezaœ œrodowisko (pedagogiczne) jako stwarzane przez wychowawców nozostaje wramach celowego dzia³ania agosu, kieruj¹cego wychowanka ku idea³owi cz³owieka.W zakresie zaœ treœci wp³ywaj¹cych na wychowanka dzieli siê œrodowiska inaczej,wyró¿niaj¹c: a) œrodowisko naturalne obejmuj¹ce zarówno pozaziemskie wp³ywy naorganizmy (promieniowanie kos­miczne, j¹drowe, jonosfery itp.) wraz z wp³ywamigeograficznymi (teren, gleba, klimat) oraz otoczenie przyrody ¿ywej(mikroorganiz­mów, owadów, flory i fauny); b) œrodowisko spo³eczne osób istosunków miêdzy nimi zachodz¹cych (zarówno w œrodowisku rodzinnym,s¹siedz­kim, szkolnym, zawodowym, koœcielnym, jak i szerszym - obywatel­skim,partyjnym itp.); c) œrodowisko kulturowe z wp³ywami kultury materialnej(budownictwo, komunikacja, warsztaty pracy) oraz kultury duchowej,przekazywanej nie tylko na drodze wychowania, nauczania, szkolnictwa, oœwiaty,duszpasterstwa, ale tak¿e œrodkami poœrednimi masowej informacji (ksi¹¿ki,prasa, magazyny ilustrowane, kino, radio, telewizja itp.).W tej dziedziniedzia³a tak¿e podkultura (subculture) ró¿nych grup marginesowych i zbuntowanychprzeciw spo³eczeñstwu90 [ Pobierz caÅ‚ość w formacie PDF ]